Đại tây dương là gì? Các bài nghiên cứu khoa học liên quan

Đại Tây Dương là đại dương lớn thứ hai trên Trái Đất, chiếm khoảng 20% diện tích bề mặt hành tinh và giới hạn bởi châu Mỹ, châu Âu và châu Phi. Độ sâu trung bình khoảng 3.646 mét với độ sâu tối đa 8.376 mét tại rãnh Puerto Rico, đóng vai trò quan trọng trong hệ thống dòng hải lưu và khí hậu.

Khái niệm và vị trí địa lý

Đại Tây Dương (Atlantic Ocean) là đại dương lớn thứ hai trên Trái Đất, chiếm khoảng 20% diện tích bề mặt hành tinh với hơn 106 triệu km². Giới hạn về phía tây là lục địa châu Mỹ từ Bắc xuống Nam, phía đông giáp châu Âu và châu Phi, phía bắc nối với Bắc Băng Dương qua eo Na Uy và biển Barents, phía nam tiếp giáp Nam Băng Dương tại vòng Nam Cực.

Đại Tây Dương có hình dạng giống chữ S ngang, với phần Bắc và Nam phân chia bởi xích đạo. Chiều dài từ vĩ độ 65°B (vịnh Hudson) xuống đến 60°N (vòng Nam Cực) khoảng 17.000 km. Độ sâu trung bình của đại dương là 3.646 m, độ sâu lớn nhất ghi nhận tại rãnh Puerto Rico lên tới 8.376 m theo số liệu của NOAA (NOAA Ocean Facts).

  • Diện tích: ~106.460.000 km²
  • Độ sâu trung bình: 3.646 m
  • Độ sâu tối đa: 8.376 m (rãnh Puerto Rico)

Sự phân chia địa lý tạo nên các tiểu vùng như Bắc Đại Tây Dương, Đông Đại Tây Dương, Tây Nam Đại Tây Dương. Mỗi tiểu vùng mang đặc tính thủy hải văn, khí hậu và sinh thái riêng biệt, đồng thời gắn liền với lịch sử khai thác biển và giao thông hàng hải xuyên lục địa.

Đặc điểm địa mạo đáy đại dương

Đáy Đại Tây Dương thể hiện cấu trúc địa mạo đa dạng, bao gồm dãy núi giữa đại dương (Mid-Atlantic Ridge), rãnh sâu, thềm lục địa và đồng bằng abyssal. Mid-Atlantic Ridge là đường đứt gãy kiến tạo kéo dài hơn 16.000 km, nơi tiếp diễn khai sinh vỏ đại dương mới nhờ hoạt động phun trào bazan từ manti.

Rãnh sâu Puerto Rico là điểm sâu nhất, hình thành do chuyển động tương tác giữa mảng Bắc Mỹ và mảng Caribe. Các đồng bằng abyssal như vùng Abyssal Plain phía tây bắc châu Phi và đông đảo Carribean được phủ trầm tích mịn, độ dày có thể lên tới hàng chục mét.

Địa hìnhVị trí điển hìnhChiều sâu/Chiều cao
Mid-Atlantic RidgeChạy dọc xích đạo và vĩ độ caoCao 2.000–3.000 m so với đáy biển
Puerto Rico TrenchPhía bắc biển CaribeSâu 8.376 m
Thềm lục địaVen bờ châu Mỹ và châu Phi20–200 m
Đồng bằng abyssalGiữa các rãnh và dãy núi3.000–4.000 m

Nhờ địa mạo phức tạp, Đại Tây Dương sở hữu nhiều điểm khoáng sản như mỏ polymetallic nodules (hạt khoáng đa kim) tại đồng bằng abyssal, cùng hệ thống suối nước nóng và miệng núi lửa ngầm quanh dãy Mid-Atlantic Ridge.

Địa chất và lịch sử hình thành

Đại Tây Dương bắt đầu hình thành vào kỷ Jura, cách đây khoảng 180 triệu năm khi siêu lục địa Pangaea tách ra. Quá trình kiến tạo mảng đẩy hai khối lục địa Nam và Bắc Mỹ lệch ra khỏi châu Âu – châu Phi, tạo nên hàm ổng rộng dần và dãy Mid-Atlantic Ridge nóng chảy liên tục.

Hoạt động phun trào bazan và sự di động của mảng vỏ Trái Đất đã tạo ra lớp vỏ đại dương mới, trong khi các trầm tích phong hóa từ lục địa bồi tụ hình thành tầng dày trên đáy biển. Qua hàng chục triệu năm, trầm tích cát silic, bùn và vỏ sinh vật phù du tích tụ dày hàng nghìn mét.

  • Thời kỳ mở rộng giai đoạn I: 180–140 triệu năm trước
  • Thời kỳ mở rộng giai đoạn II: 140–60 triệu năm trước
  • Hoạt động núi lửa dưới nước và hình thành suối nhiệt: liên tục đến nay

Đáy đại dương chủ yếu bao gồm bazan biển (oceanic basalt) và đá vỏ manto, xen kẽ với trầm tích carbonate và siliciclastic. Nghiên cứu địa chất đáy biển cung cấp manh mối về lịch sử khí hậu, ngập lụt cồn băng và chu kỳ carbon toàn cầu.

Hệ thống dòng hải lưu

Đại Tây Dương sở hữu hệ thống dòng hải lưu phức tạp, chịu ảnh hưởng bởi gió mậu dịch, vị trí lục địa và mật độ muối – nhiệt độ nước. Dòng Gulf Stream là luồng nước ấm mạnh mẽ khởi nguồn từ Vịnh Mexico, chạy dọc bờ đông Hoa Kỳ rồi hướng ra Bắc Đại Tây Dương, ảnh hưởng lớn đến khí hậu Tây Âu.

Dòng Canary chảy ngược chiều tại bờ Tây Bắc châu Phi, mang nước lạnh từ vùng cực về vùng nhiệt đới, tạo nên sự đối lưu và cung cấp dinh dưỡng cho sinh vật phù du. Chu trình đối lưu toàn cầu (global conveyor belt) kết nối Đại Tây Dương với Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương, điều hòa nhiệt độ và khí hậu toàn cầu (NOAA Climate.gov).

Dòng hải lưuHướng chảyTác động
Gulf StreamNam → BắcÔn hoá khí hậu Tây Âu, vận chuyển nhiệt
Canary CurrentBắc → NamCung cấp dinh dưỡng, hỗ trợ nghề cá
North Atlantic DriftTây → Đông BắcDuy trì khí hậu ôn đới

Sự tương tác giữa các dòng hải lưu cùng yếu tố gió và độ mặn tạo nên các vùng biển giàu sinh vật phù du và hoạt động đánh bắt thủy sản phát triển, đặc biệt tại vùng Bắc Đại Tây Dương và vùng biển Tây Phi.

Điều kiện nhiệt độ và khí hậu

Nhiệt độ bề mặt Đại Tây Dương dao động mạnh giữa các khu vực: từ –2 °C tại vùng cận cực đến trên 30 °C ở gần đường xích đạo. Sự phân bố nhiệt độ chịu ảnh hưởng trực tiếp từ dòng hải lưu và lượng bức xạ Mặt Trời, đồng thời hình thành các lớp nhiệt (thermocline) rõ rệt giữa tầng mặt và tầng sâu.

Khí hậu vùng biển gắn chặt với hệ thống gió mậu dịch và bão nhiệt đới. Mùa hè vùng nhiệt đới thường xuất hiện áp thấp và bão Đại Tây Dương (Atlantic hurricane season kéo dài từ tháng 6 đến tháng 11), trong khi mùa đông Bắc Đại Tây Dương chứng kiến sự hình thành của áp cao Azores, ổn định khí hậu Tây Âu.

VùngNhiệt độ trung bình (°C)Hiện tượng khí hậu chủ yếu
Vùng xích đạo25–30Bão nhiệt đới, áp suất thấp
Bắc Đại Tây Dương5–20Gió tây ôn đới, áp cao Azores
Nam Đại Tây Dương2–18Gió tây ôn đới, dòng Brazil lạnh

Sinh vật và đa dạng sinh học

Đại Tây Dương là nơi cư trú của hơn 20.000 loài cá, trên 700 loài san hô và vô số sinh vật phù du. Vùng ven bờ Caribe nổi tiếng với rạn san hô phong phú, trong khi bờ Đông Bắc Mỹ và châu Âu có rừng tảo nâu (kelp forests) tạo nơi ẩn nấp cho nhiều loài thủy sinh.

Ở vùng sâu biển, các hệ sinh thái quanh miệng suối nước nóng (hydrothermal vents) và rãnh Puerto Rico chứa các loài kì dị như vi sinh vật dị dưỡng, giun ống và loài cua Cyclida. Sự đa dạng sinh học này đóng vai trò quan trọng trong chu trình chất dinh dưỡng toàn cầu và là nguồn gien quý giá cho nghiên cứu y – dược.

  • Rạn san hô Caribe: hơn 65 loài san hô cứng.
  • Khu vực rừng tảo Bắc Đại Tây Dương: tạo thành vành đai dài hơn 2.000 km.
  • Suối nhiệt sâu: sinh vật dị dưỡng tự dưỡng bằng hợp chất lưu huỳnh.

Tác động của con người

Hoạt động đánh bắt thủy sản quy mô công nghiệp làm suy giảm trữ lượng cá chủ lực như cá mòi, cá tuyết và cá ngừ. Theo FAO, khoảng 35% trữ lượng hải sản Đại Tây Dương đã bị khai thác quá mức hoặc cạn kiệt (FAO SOFIA 2024). Sự suy giảm này kéo theo hệ lụy về an ninh lương thực cho hàng chục triệu người dân ven biển.

Ô nhiễm nhựa biển, dầu mỏ và kim loại nặng ngày càng nghiêm trọng: áp lực từ vận tải dầu khí ngoài khơi và vùng đệm cảng biển khiến khu vực ngập mặn và rạn san hô bị tổn thương. Tác động này làm thay đổi chu trình dinh dưỡng, giảm khả năng phục hồi của hệ sinh thái biển.

  • Đánh bắt quá mức: giảm 35% trữ lượng cá chủ lực.
  • Ô nhiễm nhựa: khoảng 100.000 tấn nhựa trôi nổi mỗi năm.
  • Rò rỉ dầu: hơn 1.000 sự cố dầu khí/năm tại vùng thềm lục địa.

Vai trò kinh tế và giao thông

Đại Tây Dương là hành lang vận tải biển chính, kết nối châu Âu – châu Mỹ với lưu lượng container chiếm gần 40% tổng sản lượng toàn cầu. Cảng Rotterdam (Hà Lan) và New York/New Jersey (Mỹ) là hai cảng trung chuyển lớn nhất, đảm bảo chuỗi cung ứng hàng hóa quốc tế.

Tài nguyên dưới lòng biển như dầu khí, cát silic và năng lượng gió ngoài khơi (offshore wind) ngày càng được khai thác. Theo EIA, khu vực bể vịnh Mexico và bờ Tây Phi đóng góp tới 15% tổng sản lượng dầu hải dương thế giới. Nghiên cứu địa tầng biển cũng xác định nhiều vùng chứa quặng polymetallic nodules, tiềm năng cho ngành công nghiệp công nghệ cao.

  • Vận tải container: 40% lưu lượng toàn cầu.
  • Dầu khí ngoài khơi: 15% sản lượng thế giới.
  • Điện gió: dự án ngoài khơi tại châu Âu công suất đạt trên 30 GW.

Thách thức và bảo tồn

Quản lý bền vững nguồn lợi thủy sản đòi hỏi thiết lập khu bảo tồn biển (Marine Protected Areas – MPA) và phối hợp điều phối đa quốc gia. Hiện nay, chỉ khoảng 8% diện tích Đại Tây Dương nằm trong MPA, thấp hơn mục tiêu 10% của Liên Hợp Quốc vào năm 2025.

Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) đặt ra khung pháp lý về quyền đánh bắt, bảo tồn và phân chia quyền tài nguyên. Việc tuân thủ UNCLOS và tăng cường hợp tác giữa các quốc gia ven biển là then chốt để giảm ô nhiễm, bảo vệ đa dạng sinh học và ứng phó với biến đổi khí hậu.

  • MPA hiện hữu: 8% diện tích đại dương.
  • Mục tiêu UNCLOS: 10% vào năm 2025.
  • Cơ chế phối hợp: ủy ban liên chính phủ và mạng lưới nghiên cứu chung.

Tài liệu tham khảo

Các bài báo, nghiên cứu, công bố khoa học về chủ đề đại tây dương:

Sự khớp nối của các châu lục xung quanh Đại Tây Dương Dịch bởi AI
The Royal Society - Tập 258 Số 1088 - Trang 41-51 - 1965
Sự khớp nối hình học của các châu lục hiện đang bị tách biệt bởi các đại dương đã được bàn luận từ lâu liên quan đến sự trôi dạt của các châu lục. Bài báo này mô tả các sự khớp nối được thực hiện bằng các phương pháp số, với tiêu chí ‘bình phương tối thiểu’ cho sự khớp nối của các châu lục xung quanh Đại Tây Dương. Sự khớp nối tốt nhất được tìm thấy tại đường viền 500 fm, nằm trên phần dốc...... hiện toàn bộ
Thay thế dầu cá trong chế độ ăn bằng các mức độ tăng dần của dầu hạt lanh: Điều chỉnh thành phần axit béo trong thịt của cá hồi Đại Tây Dương (Salmo salar) bằng chế độ ăn bổ sung dầu cá Dịch bởi AI
Lipids - - 2004
Tóm tắtNăm nhóm cá hồi, có trọng lượng trung bình ban đầu là 127±3 g, đã được cho ăn với các mức độ dầu hạt lanh (LO) khác nhau trong một thiết kế hồi quy. Chế độ ăn đối chứng chỉ chứa dầu cá capelin (FO), và dầu này được trộn với LO để tạo ra các chế độ ăn thử nghiệm. Sau một khoảng thời gian ban đầu là 40 tuần, tất cả các nhóm đều được chuyển sang chế độ ăn hoàn ...... hiện toàn bộ
Ước Tính Lượng Bụi Khoáng Được Lắng Đọng Ở Dọc Lộ Trình Đại Tây Dương Dựa Trên Dữ Liệu Đo Đạc AEROSOL Trong Suốt Mười Năm Từ CALIOP, MODIS, MISR, và IASI Dịch bởi AI
Journal of Geophysical Research D: Atmospheres - Tập 124 Số 14 - Trang 7975-7996 - 2019
Tóm tắt Việc lắng đọng bụi khoáng vào đại dương góp phần bón phân cho các hệ sinh thái và ảnh hưởng đến các chu trình sinh địa hóa cùng khí hậu. Các quan sát về việc lắng đọng bụi tại chỗ còn hạn chế, và các mô phỏng mô hình phụ thuộc vào những diễn giải thông số cao về các quá trình lắng đọng bụi với ít ràng buộc. Bằng cách tận dụng việc đo đạc thường xuyên từ vệ...... hiện toàn bộ
#bụi khoáng #lắng đọng bụi #vệ tinh #CALIOP #MODIS #MISR #IASI #khí hậu #chu trình sinh địa hóa
Chấn thương không do tai nạn ở các tay đua xe đạp đường dài không chuyên Dịch bởi AI
American Journal of Sports Medicine - Tập 13 Số 3 - Trang 187-192 - 1985
Tất cả 132 người tham gia trong chuyến đi xe đạp 500 dặm trong 8 ngày đã được khảo sát bằng bảng câu hỏi để xác định đặc điểm nhân khẩu học và kinh nghiệm đạp xe của những người tham gia, cũng như để xác định tần suất và mức độ nghiêm trọng của những chấn thương không do tai nạn mà họ đã trải qua. Những người đạp xe phát triển triệu chứng đáng kể đã được phỏng vấn và/hoặc kiểm tra. Tỷ lệ p...... hiện toàn bộ
#chấn thương không do tai nạn #đạp xe đường dài #sức khỏe #họp nhóm #phương pháp nghiên cứu
Biến Đổi Hóa Học Trong Chu Kỳ Tăng Trưởng và Phân Hủy theo Mùa của Cỏ Biển (Zostera marina) trên Bờ Biển Đại Tây Dương của Canada Dịch bởi AI
Canadian Science Publishing - Tập 32 Số 5 - Trang 615-621 - 1975
Trong một lớp cỏ bàng bị ngập nước, các lá vừa hình thành vào mùa đông và mùa xuân có mức tổng hợp chất hữu cơ (90% trọng lượng khô), phần hữu cơ hòa tan (45%), carbon (42%) và nitơ (4.8%) ở mức tối đa. Tất cả các thành phần này đều giảm khi lá trưởng thành, lão hóa, và chết. Ngay sau khi chết, một chiếc lá chỉ có 70% tổng chất hữu cơ, 28% chất hữu cơ hòa tan, 30% carbon, và 1.5% nitơ. Nh...... hiện toàn bộ
Lipid và Axit Béo của Hai Loài Krill Bắc Đại Tây Dương (Meganyctiphanes norvegica và Thysanoëssa inermis) và Vai Trò của Chúng trong Mạng Lưới Thực Phẩm Nguyệt Nước Dịch bởi AI
Canadian Science Publishing - Tập 27 Số 3 - Trang 513-533 - 1970
Thành phần axit béo của phospholipid và triglycerid từ hai lô Meganyctiphanes norvegica (M. Sars) và của lipit tổng hợp từ hai lô khác có nguồn gốc khác nhau, cho thấy các đặc điểm thường thấy trong lipit của những động vật ăn thịt bậc cao như cá đối. Các axit béo trong cả phospholipid và triglycerid của một mẫu Thysanoëssa inermis (Krøyer), mặc dù có tính chất tương tự về mặt chất lượng ...... hiện toàn bộ
Biến động lịch sử và xu hướng bão tố d沿 bờ biển phía Nam Bồ Đào Nha Dịch bởi AI
Natural Hazards and Earth System Sciences - Tập 11 Số 9 - Trang 2407-2417
Tóm tắt. Nghiên cứu này khảo sát sự biến động lịch sử và xu hướng khí hậu bão tố tại khu vực phía Nam Bồ Đào Nha, sử dụng dữ liệu từ các phép đo phao sóng và từ mô hình, trong khoảng thời gian từ 1952 đến 2009. Nhiều tham số bão tố (số lượng bão hàng năm; số ngày có bão hàng năm; thời gian bão tối đa và trung bình hàng năm; và độ cao sóng quan trọng tại phân vị 99.8 hàng năm) đã được sử dụ...... hiện toàn bộ
#Khí hậu bão tố #dao động Bắc Đại Tây Dương #độ cao sóng #Bồ Đào Nha
Sự phong phú của ấu trùng cá menhaden Đại Tây Dương và các loài liên quan trong một đợt thu mẫu theo chu kỳ ngày đêm tại Beaufort, North Carolina Dịch bởi AI
Springer Science and Business Media LLC - Tập 12 - Trang 185-187 - 1971
Việc thu thập ấu trùng cá liên tục được thực hiện trong suốt 24 giờ từ một nền tảng cầu trên trung tâm của một kênh trong vùng cửa sông Newport phía dưới. Tần suất của ba loài phong phú nhất, Leiostomus xanthurus, Brevoortia tyrannus, và Lagodon rhomboides đã được xem xét trong một phân tích phương sai để thể hiện ảnh hưởng và sự tương tác của các loài, độ sâu, ánh sáng và thủy triều. Nói chung, c...... hiện toàn bộ
#ấu trùng cá menhaden #Leiostomus xanthurus #Brevoortia tyrannus #Lagodon rhomboides #phân tích phương sai #độ sâu #ánh sáng #thủy triều #Newport River
Mô tả lại Brasilochondria riograndensis (Copepoda, Chondracanthidae) ký sinh trên cá bơn, Paralichthys orbignyanus (Actinopterygii, Pleuronectiformes) từ vùng nước Đại Tây Dương Nam Mỹ Dịch bởi AI
Acta Parasitologica - - 2007
Tóm tắtBrasilochondria riograndensis Thatcher et Pereira, 2004 (Copepoda, Chondracanthidae) được mô tả lại dựa trên tư liệu mới thu thập từ khoang mang của cá bơn, Paralichthys orbignyanus (Valenciennes, 1842), từ bờ biển tỉnh Buenos Aires, Argentina. Một số chi tiết đã bị bỏ qua và một số phụ bộ đã bị xác định sai trong mô tả ban đầu và được đưa vào đây. Các chi t...... hiện toàn bộ
KHẢO SÁT CÁC TỔN THƯƠNG BÀN TAY Ở BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TYPE 2 TẠI BỆNH VIỆN BƯU ĐIỆN
Tạp chí Y học Việt Nam - Tập 508 Số 1 - 2022
Mục tiêu: Khảo sát các tổn thương bàn tay ở bệnh nhân đái tháo đường type 2 và một số yếu tố liên quan đến các tổn thương đó. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu mô tả cắt ngang với 91 bệnh nhân có tổn thương cổ bàn tay trên 1054 bệnh nhân đái tháo đường đến khám tại khoa Nội tổng hợp, bệnh viện Bưu Điện. Đánh gía tổn thương bàn cổ tay dựa trên điểm đau VAS, thang điểm BOSTON, hội chứn...... hiện toàn bộ
#đái tháo đường #tổn thương bàn cổ tay #gân gấp #gân dạng dài duỗi ngắn #dây thần kinh giữa
Tổng số: 67   
  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
  • 6
  • 7

Chủ đề khác

#giảm chấn

Giảm chấn là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học liên quan

#đạo đức sinh học

Đạo đức sinh học là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

#tương tác cạnh tranh

Tương tác cạnh tranh là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học

#rotifer

Rotifer là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học liên quan

#cá hề

Cá hề là gì? Các nghiên cứu khoa học về loài cá này

#cá thia đen

Cá thia đen là gì? Các nghiển cứu khoa học về loài cá này

#ống nano

Ống nano là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học liên quan

#hội tụ hữu hạn

Hội tụ hữu hạn là gì? Các bài nghiên cứu khoa học liên quan

#gibberellin

Gibberellin là gì? Các bài nghiên cứu khoa học liên quan

#thành phần pha

Thành phần pha là gì? Các bài nghiên cứu khoa học liên quan


Xem thêm